top of page
Il- Vari Tal- Gimgha Mqaddsa
Fil- Gzejjer Maltin
IL- MEJDA TAL- APPOSTLI
Il- Mejda tal -Appostli taf il- bidu taghha mijiet ta’ snin ilu meta l- Papiet kienu jahslu riglejn 13 -il sacerdot fqir minn pajjizi
differenti. Wara kienu jaghtuhom xi bicciet tad- deheb u jitimghuhom ukoll. Hawn Malta din l-attivita kienu wkoll jaghmluha
l- Kavallieri. Il- Kavallieri kienu wkoll iqassmu xi ikel lill- foqra ghall- habta tal- Ghid. Meta l- Kavallieri tkeccew minn Malta
din id-drawwa tkompliet mill-Konfraternita, jew Fratellanza, tas-Sagrament tal- Patrijiet Dumnikani tal-Belt. Fl- 1709 certu Patri Paolo Stefani kien halla legat bex jindaqqu t- trombi waqt il- Purcissjoni tas- Sagrament. Imma fl- 1784 il- legat ghadda biex jibda jghin lill- foqra bil- Mejda ta’ l-
l- Appostli. Beda jitqassam l- ikel lil kull min kien ikun fil- htiega, laring, mandolin, inbid. Nhar Hamis ix- Xirka l- Fratellanza tas-Sagrament kienet taghmel ic-cerimonja ta’ Hasil ir- Riglejn fl- Oratorju taghha fil- Belt. Kienu jintghazlu 13-il fqir u wara jinghataw hafna ikel imbierek waqt l-istess cerimonja. Gara, madankollu, illi hafna foqra minn barra l- Belt bdew jigu jinkitbu halli jinhaslulhom riglejhom u wara jinghataw hafna ikel! Mhux biss, izda la l- bniedem dejjem bniedem, bdew ukoll jigu nies ghonja jilaghbuha ta’ fqajrin, jahslulhom saqajhom, u wara jmorru jinnegozjaw l- ikel li jkunu ddubbaw bil- qerq ta’ mohhhom! Mela Ilum l- ikel li jkun hemm
jinghata lis- sorijiet li jrabbu t -tfal fl orfanatrofji taghhom. Il- mejda vera ta’ l- Appostli ma kienx fiha l- gid li jkun hemm fuq l- imwejjed li naraw fi nhawi differenti tal -gzejjer taghna ghal dan iz- zmien. Kull ma wiehed hu zgur minnu hu l- haruf u xi ghamaliet ta’ hobz, frott niexef u inbid. Il- mejda fl- Oratorju tal- Patrijiet Dumnikani hi l- eqdem wahda f’ Malta u Ghawdex u hi biss evoluzzjoni tal- hsieb li tinghata l- karita u jitqassam l-i kel lill- foqra. F’ dawn iz- zminijiet wiehed isib ukoll, madankollu, ghamliet ohrajn ta’ mwejjed ta’ l- Appostli. Dawn huma aktarx hafna aktar semplici, l- ghan taghhom ikun biex ikunu replika kemm jista’ jkun fidila ta’ dik il- mejda semplici ta’ l- Ahhar Ikla.
Ritratt mehud mis- sit: Stgeorge.org.mt
L- Ikla tal- Ghid, il- jum li fih il- Lhud kienu jissagrifikaw il- haruf kienet tfakkarhom fil- helsien taghhom mill- jasar tal- Egittu
w fl- eghgubijiet kbar li Alla ghamel maghhom biex helishom mill- qilla tal- Farghun, u wassalhom fl- art Imwieghda. Bid-
demm tal- haruf, il- Lhud kienu jroxxu l- gnub u l- blata tal- bibien taghhom. B’ hekk meta l- anglu tal- Mulej hareg biex
jidrob it- tifel il- kbir tal- Egizzjani, id-demm kien iservi ta’ sinjal u jibqa’ ghaddej. Ghall din l- ikla, l- Lhud kellhom jimxu ma’
l- ordnijiet li taghhom Alla permezz ta’ Mose`. Ghalhekk f’ ras il- mejda nsibu l- haruf mixwi. Dan il- haruf jew gidi, irid ikun
abjad, bla teba’ jew difett, ragel ta’ sena. Kellu jinqatel filghaxija bla ma titkissirlu ebda ghadma. Ghalhekk id- dixxipli
issa, bdew jixwu dan il- haruf billi naxruh fuq zewgt izkuk imsallba tar- rummien. Hejjew ukoll il- hobz bla hmira. Hobz
maghmul bl- ghaggla biex ifakkar f’ dak il-lejl li fih il- Lhud riedu jhaffu biex johorgu mill- Egittu. F’ ras il- mejda poggew
ukoll il- kalci bl- inbid. L- inbid ifisser il- ferh u l- helsien. Mxerdin ‘l hawn u ‘l hinn mal- mejda, poggew diversi platti,
wiehed quddiem kull persuna mhux biex jitpogga l- ikel, izda ghal fdalijiet jew frak tal- hobz. Lestew il- haxix morr,
maqtghuh forma ta’ madum. Dan ifakkar fil- hidma u x- xoghol iebes tal- madum li Lhud ilsiera kellhom jaghmlu fl- art tal-
Egittu. Lestew ukoll it- tursin li bil-freskezza tieghu ifakkar kif il- Lhud issa saru nazzjon gdid. In- naha l- ohra lestew il-
bajd iebes. Dan ghandu zewgt tifsiriet: kien jirrapprezenta r- ras iebsa tal- Farghuni, li biex halla l- Lhud imorru, kellu
jghaddi mill- ghaxar kastigi. It- tieni tifsira hi li l- bajd jirrapprezenta l- hajja. Dan il- bajd kien jittiekel billi jbilluh fl- ilma
mielah. Dan ifakkar fl- ilma tal- bahar l-ahmar u fl- imrar li ghaddew minnu l- Lhud fl- art ta’ l- Egittu. Lestew ukoll, fuq il-
mejda, r- ravanell. Dan kien jittiekel minn naha tal- gheruq biex juri li mill- art tigi kull hajja. U r- rummien, ghax fuq iz- zkuk
ta’ din is- sigra l- haruf gie mixwi. Imferxin ma kullimkien fuq il- mejda poggew tuffieh, lewz, gewz, tamal, tin imqadded u
hwawar. Dawn kollha hadu minnhom u haltulhom biex ghamlu z- zalza li fiha kulhadd ibill l- ikel. Lestew l- imsiebah taz-
zejt kif ukoll il- Menorah, il- gandilabru b’ sebgha frieghi li jfisser il- prezenza t’ Alla.
TURSIN
RAVANELL
IL- KARPAS: Maghmul minn tursin u ravanell (gheruq jaharqu) mibdul fl-ilma mielah (jew meraq tal- lumi, jew hall). F' din il- mejda ninnutaw hsieb dejjem ghaddej: tbatija w tama. Il- hruq tar- ravanell ifakkarna fit- tbatija taht l- Egizzjani; it-tursin itaffi xi ftit il-hruq - billi hu ftit helu jfisser it- tama; L-
TUFFIEH
GEWZ
LEWZ
IL-HAROSHET: Tuffieh, lewz, gewz, tamal u kannella huma l- ingredjenti li bihom issir iz- zalza li tissejjah "Haroshet". Kien ikun hemm zewg bwieqi b' din iz- zalza biex iffakru lill-prezenti fiz- zewgt ibliet: "Pitom" u "Ramses", li missirijiethom bnew ghall-
ilma mielah ifisser id- dmugh u l- biki li bkew taht l- Egizzjani. Qabel ma jieklu l- Karpas, jahslu jdejhom u jaghmlu talba 'l Alla b' ringrazzjament tal- providenza li biha jipprovdi l- hxejjex mill- art. Imbaghad jieklu l- Karpas - l- gheruq (ir-ravanell) - li mieghu jberku l- ewwel tazza nbid.
Faraghun. Iz- zalza nfisha tfakkarhom fit- tajn li bih kienu hahdmu l- madun fost tbatija kbira. Din iz- zalza wkoll, ghalkemm hi ftit helwa tittiekel mal- haxix morr u hobz azzmu, qisu bhal f' sandwich - Jerga l- hsieb ta' tbatija w tama
INDIVJA
MARROR: Il- Haxix morr (indivja) li jfakkarhom fit- tbajtija u t- tiben li bih kieknu jahdmu l- madum.
BAJD IEBES: Qabel l- ikla principali kienu jieklu l- bajd iebes imxappap fl-ilma mielah. Il- bajda iebsa mixwija tfisser il- qalb iebsa tal- Faraghun, li ma ried icedi b' xejn. Il- melh f' dan il-
BAJD IEBES
MELH
platt ifisser il- bahar mielah hafna li kellhom jaqsmu (Dead Sea). IL- HARUF MIXWI: Jieklu l- haruf ghax kien bid- demm tal- haruf imcappas mal- ghetiebi tal- bibien li l- Lhud helsu mill- anglu qerriedi. Il- Haruf jittiekel mixwi ghax bil- ghaggla
TAMAL
HARUF MIXWI
IL- MEJDA TAL- APPOSTLI
Il- Mejda tal -Appostli taf il- bidu taghha mijiet ta’ snin ilu meta l- Papiet kienu jahslu riglejn 13 -il sacerdot fqir minn pajjizi
differenti. Wara kienu jaghtuhom xi bicciet tad- deheb u jitimghuhom ukoll. Hawn Malta din l- attivita kienu wkoll jaghmluha
l- Kavallieri. Il- Kavallieri kienu wkoll iqassmu xi ikel lill- foqra ghall- habta tal- Ghid. Meta l- Kavallieri tkeccew minn Malta
din id- drawwa tkompliet mill-Konfraternita, jew Fratellanza, tas-Sagrament tal- Patrijiet Dumnikani tal-Belt. Fl- 1709 certu Patri Paolo Stefani kien halla legat bex jindaqqu t- trombi waqt il- Purcissjoni tas- Sagrament. Imma fl- 1784 il- legat ghadda biex jibda jghin lill- foqra bil- Mejda ta’ l-
l- Appostli. Beda jitqassam l- ikel lil kull min kien ikun fil- htiega, laring, mandolin, inbid. Nhar Hamis ix- Xirka l- Fratellanza tas-Sagrament kienet taghmel ic- cerimonja ta’ Hasil ir- Riglejn fl- Oratorju taghha fil- Belt. Kienu jintghazlu 13 -il fqir u wara jinghataw hafna ikel imbierek waqt l- istess cerimonja. Gara, madankollu, illi hafna foqra minn barra l- Belt bdew jigu jinkitbu halli jinhaslulhom riglejhom u wara jinghataw hafna ikel! Mhux biss, izda la l- bniedem dejjem bniedem, bdew ukoll jigu nies ghonja jilaghbuha ta’ fqajrin, jahslulhom saqajhom, u wara jmorru jinnegozjaw l- ikel li jkunu ddubbaw bil- qerq ta’ mohhhom! Mela Ilum l- ikel li jkun hemm
jinghata lis- sorijiet li jrabbu t -tfal fl orfanatrofji taghhom. Il- mejda vera ta’ l- Appostli ma kienx fiha l- gid li jkun hemm fuq l- imwejjed li naraw fi nhawi differenti tal -gzejjer taghna ghal dan iz- zmien. Kull ma wiehed hu zgur minnu hu l- haruf u xi ghamliet ta’ hobz, frott niexef w inbid. Il- mejda fl- Oratorju tal- Patrijiet Dumnikani hi l- eqdem wahda f’ Malta w Ghawdex u hi biss evoluzzjoni tal- hsieb li tinghata l- karita w jitqassam l- ikel lill- foqra. F’ dawn iz- zminijiet wiehed isib ukoll, madankollu, ghamliet ohrajn ta’ mwejjed ta’ l- Appostli. Dawn huma aktarx hafna aktar semplici, l- ghan taghhom ikun biex ikunu replika kemm jista’ jkun fidila ta’ dik il- mejda semplici ta’ l- Ahhar Ikla.
Ritratt mehud mis- sit: Stgeorge.org.mt
L- Ikla tal- Ghid, il- jum li fih il- Lhud kienu jissagrifikaw il- haruf kienet tfakkarhom fil- helsien taghhom mill- jasar tal- Egittu
w fl- eghgubijiet kbar li Alla ghamel maghhom biex helishom mill- qilla tal- Farghun, u wassalhom fl- art Imwieghda. Bid-
demm tal- haruf, il- Lhud kienu jroxxu l- gnub u l- blata tal- bibien taghhom. B’ hekk meta l- anglu tal- Mulej hareg biex
jidrob it- tifel il- kbir tal- Egizzjani, id-demm kien iservi ta’ sinjal u jibqa’ ghaddej. Ghall din l- ikla, l- Lhud kellhom jimxu ma’
l- ordnijiet li taghhom Alla permezz ta’ Mose`. Ghalhekk f’ ras il- mejda nsibu l- haruf mixwi. Dan il- haruf jew gidi, irid ikun
abjad, bla teba’ jew difett, ragel ta’ sena. Kellu jinqatel filghaxija bla ma titkissirlu ebda ghadma. Ghalhekk id- dixxipli
issa, bdew jixwu dan il- haruf billi naxruh fuq zewgt izkuk imsallba tar- rummien. Hejjew ukoll il- hobz bla hmira. Hobz
maghmul bl- ghaggla biex ifakkar f’ dak il-lejl li fih il- Lhud riedu jhaffu biex johorgu mill- Egittu. F’ ras il- mejda poggew
ukoll il- kalci bl- inbid. L- inbid ifisser il- ferh u l- helsien. Mxerdin ‘l hawn u ‘l hinn mal- mejda, poggew diversi platti,
wiehed quddiem kull persuna mhux biex jitpogga l- ikel, izda ghal fdalijiet jew frak tal- hobz. Lestew il- haxix morr,
maqtghuh forma ta’ madum. Dan ifakkar fil- hidma u x- xoghol iebes tal- madum li Lhud ilsiera kellhom jaghmlu fl- art tal-
Egittu. Lestew ukoll it- tursin li bil-freskezza tieghu ifakkar kif il- Lhud issa saru nazzjon gdid. In- naha l- ohra lestew il-
bajd iebes. Dan ghandu zewgt tifsiriet: kien jirrapprezenta r- ras iebsa tal- Farghuni, li biex halla l- Lhud imorru, kellu
jghaddi mill- ghaxar kastigi. It- tieni tifsira hi li l- bajd jirrapprezenta l- hajja. Dan il- bajd kien jittiekel billi jbilluh fl- ilma
mielah. Dan ifakkar fl- ilma tal- bahar l-ahmar u fl- imrar li ghaddew minnu l- Lhud fl- art ta’ l- Egittu. Lestew ukoll, fuq il-
mejda, r- ravanell. Dan kien jittiekel minn naha tal- gheruq biex juri li mill- art tigi kull hajja. U r- rummien, ghax fuq iz- zkuk
ta’ din is- sigra l- haruf gie mixwi. Imferxin ma kullimkien fuq il- mejda poggew tuffieh, lewz, gewz, tamal, tin imqadded u
hwawar. Dawn kollha hadu minnhom u haltulhom biex ghamlu z- zalza li fiha kulhadd ibill l- ikel. Lestew l- imsiebah taz-
zejt kif ukoll il- Menorah, il- gandilabru b’ sebgha frieghi li jfisser il- prezenza t’ Alla.
TURSIN
RAVANELL
IL- KARPAS: Maghmul minn tursin u ravanell (gheruq jaharqu) mibdul fl-ilma mielah (jew meraq tal- lumi, jew hall). F' din il- mejda ninnutaw hsieb dejjem ghaddej: tbatija w tama. Il- hruq tar- ravanell ifakkarna fit- tbatija taht l- Egizzjani; it- tursin itaffi xi ftit il-hruq - billi hu ftit helu jfisser it- tama; L-
TUFFIEH
GEWZ
LEWZ
IL-HAROSHET: Tuffieh, lewz, gewz, tamal u kannella huma l- ingredjenti li bihom issir iz- zalza li tissejjah "Haroshet". Kien ikun hemm zewg bwieqi b' din iz- zalza biex iffakru lill-prezenti fiz- zewgt ibliet: "Pitom" u "Ramses", li missirijiethom bnew ghall-
ilma mielah ifisser id- dmugh u l- biki li bkew taht l- Egizzjani. Qabel ma jieklu l- Karpas, jahslu jdejhom u jaghmlu talba 'l Alla b' ringrazzjament tal- providenza li biha jipprovdi l- hxejjex mill- art. Imbaghad jieklu l- Karpas - l- gheruq (ir-ravanell) - li mieghu jberku l- ewwel tazza nbid.
Faraghun. Iz- zalza nfisha tfakkarhom fit- tajn li bih kienu hahdmu l- madum fost tbatija kbira. Din iz- zalza wkoll, ghalkemm hi ftit helwa tittiekel mal- haxix morr u hobz azzmu, qisu bhal f' sandwich - Jerga l- hsieb ta' tbatija w tama
INDIVJA
MARROR: Il- Haxix morr (indivja) li jfakkarhom fit- tbajtija u t- tiben li bih kienu jahdmu l- madum.
BAJD IEBES: Qabel l- ikla principali kienu jieklu l- bajd iebes imxappap fl-ilma mielah. Il- bajda iebsa mixwija tfisser il- qalb iebsa tal- Faraghun, li ma ried icedi b' xejn. Il- melh f' dan il-
platt ifisser il- bahar mielah hafna li kellhom jaqsmu (Dead Sea). IL- HARUF MIXWI: Jieklu l- haruf ghax kien bid- demm tal- haruf imcappas mal- ghetiebi tal- bibien li l- Lhud helsu mill- anglu qerriedi. Il- Haruf jittiekel mixwi ghax bil- ghaggla
ma kellhomx cans isajruh. HOBZ AZZMU: Hobz azzmu, jigifieri hobz bla hmira. Hu hobz tad- dezert: il- hobz tat- tbatija. Fuq il- mejda hemm tliet hobziet imsejha: Mazzot. Kull wahda ghadha isem: Kohen - Levi - Israel. Tan- nofs tinqasam fi tnejn, nofs jinheba biex jithalla ghall- ahhar,
BAJD IEBES
MELH
(ghalhekk jisejjah 'Afikoman' kelma griega li tfisser dezerta); in- nofs l- iehor jinqasam bejniethom. Iz- zewg hobziet l- ohra jittieklu bil- haxix morr; qisu bhal sandwich. L- INBID: Jixorbu erba' tazzi nbid, ghax fl- Ezodu hemm erba'
HARUF MIXWI
espressjonijiet ta' kif Alla helishom minn taht idejn l- Egizzjani: "Jien Nohrogkom"; "Jien Nehliskom"; "Jiena Nifdikom"; "Jiena nigbidkom lejja". RUMMIENA: Ir- Rummiena hija frotta sagra ghal- Lhud, Hi l- frotta tal- fertilita' u l- barka t' Alla, ghaliex, kif jghidu r- rabbini, rummiena fiha 361
sinna (hafna). Ghalhekk ihobbu jipprezentawha hafna; hi barka t' Alla li jkollok hafna wlied. IT- TAZZA TA' ELIJA: Fit- tarf tal- mejda jkun hemm tazza bl- inbid li jferrghuha qabel ma' tispicca l- ikla. Din it- tazza tissejjah it- tazza ta' Elija, ghax il-
Lhud jemmnu li Elija ghandu jerga jigi qabel il- Messija. Ghalhekk Elija qisu l-misteden specjali ta' din l- ikla w fuq il-mejda jhallulu post vojt ghalih. Il- platti ma kienux juzawhom ghall- ikel imma ghall- frak. IL -PLATT TAS- SEDER: Illum il- Lhud m' ghadhomx, juzaw haruf shih. Illum fil- platt ikun hemm: bajda, haxix morr u l- hobz, flimkien ma' tazza nbid. Ghas- simbolizmu flok
HOBZ AZZMU
INBID
RUMMIENA
il- haruf ikollhom bicca ghadma tal-muntun jew tal- haruf. MENORAH: Kandilabru b' seba msiebah: ifisser il- prezenza ta' Alla. In- nurmu 7 hu numru perfett - Alla hu perfett. Dawl - Alla hu dawl; Alla jdawwal lil Israel - Alla jdawwal lis- sultan, Alla
IL- PLATT TAS- SEDER
IT- TAZZA TA' ELIJA
jdawwal lill- bniedem. TORAH: Ir-romblu hu l- Ligi t' Alla, l- ewwel hames kotba tal- Bibbja. Fost dawn hemm l-Ezodu; fejn hemm miktuba l- ligi ta' l-ikla tal- haruf. Il- pointer tad- deheb kienu juzawh minflok sebaghhom biex jindikaw fejn qed jaqraw, biex hemm ma jmissux il- Bibbja b'idejhom.
MENORAH
TORAH
L- informazzjoni rigward il- mejda tal- appostli mehudha mis- siti: ilovefood.com, holyweekrabat.webs.com u gimghakbiramalta
TAMAL
Copyright 2017. All Rights Reserved. Website designed by Wayne Mallia. Contact Us: 9917 2787 or email on waynemallia80@gmail.com
bottom of page